Jakie są skutki podatkowe wycofania się ze spółki jawnej (opublikowano w Rzeczpospolitej, 11 kwietnia 2018 r.)
Spółka jawna jest nadal bardzo popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Głównymi jej zaletami są nieskomplikowane zasady utworzenia i zarządzania takim podmiotem przez wspólników.
Jeśli wspólnikami są jedynie osoby fizyczne i spółka jawna nie osiąga znacznych wyników finansowych, atutem tej formy prowadzenia działalności jest także brak konieczności prowadzenia pełnej ewidencji księgowej w postaci ksiąg rachunkowych. Zalety zaletami, przychodzi jednak moment, w którym przedsiębiorcy chcieliby zrezygnować z udziału w spółce. Sposobów na to jest wiele, niemniej kwestią priorytetową, nie tylko dla samych przedsiębiorców lecz także biur rachunkowych, które świadczą na ich rzecz usługi księgowe, staje się ocena skutków podatkowych zakończenia działalności.Likwidacja – czy to się opłaca
Zasady funkcjonowania spółki jawnej zostały uregulowane w ustawie z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. DzU z 2017 r., poz. 1577 ze zm.; dalej: k.s.h.). Spółka jawna to spółka, która nie posiada osobowości prawnej, a mimo to może samodzielnie funkcjonować w obrocie gospodarczym, posiada bowiem podmiotowość prawną. W podatku dochodowym jest transparentna, co oznacza, że nie jest ona samodzielnym podatnikiem podatku dochodowego. Opodatkowaniu podlegają natomiast dochody poszczególnych wspólników spółki jawnej, proporcjonalnie do ich prawa do udziału w zysku.
Cel likwidacji spółki jawnej stanowi, co do zasady, zakończenie jej bieżących interesów. Z majątku spółki spłaca się przede wszystkim jej zobowiązania oraz pozostawia odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. Dopiero majątek pozostały po zaspokojeniu zobowiązań dzieli się między wspólników, stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku ich braku, spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę dzieli się między nimi w takim stosunku, w jakim uczestniczą w zysku.
Do przychodów nie zalicza się środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki, niebędącej osobą prawną, z tytułu jej likwidacji (art. 14 ust. 3 pkt 10 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 200 ze zm). Podział środków pieniężnych po likwidacji spółki jawnej jest zatem neutralny podatkowo dla jej wspólników będących osobami fizycznymi.
Przykład
Po sprzedaży majątku, ściągnięciu należności i spłaceniu zobowiązań pozostał w spółce jawnej majątek w postaci środków pieniężnych w kwocie 50 000 zł. W spółce jest dwóch wspólników, przy czym jeden z nich ma prawo do 20 proc. zysku, a drugi do 80 proc. zysku. Umowa spółki nie zawiera szczególnych postanowień w zakresie podziału majątku likwidacyjnego. Wspólnicy otrzymają odpowiednio 10 000 zł i 40 000 zł, przy czym kwoty te nie będą stanowiły dla nich przychodu podatkowego.
Może się zdarzyć, że majątek spółki nie zostanie, np. z uwagi na pewne trudności ze znalezieniem nabywcy, spieniężony przed jej likwidacją. Wówczas wspólnicy, chcąc wykreślić spółkę z rejestru przedsiębiorców, dzielą się majątkiem rzeczowym. Także w tym przypadku będzie to dla nich neutralne podatkowo, w momencie otrzymania danego składnika majątkowego (interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 24 listopada 2017 r., 0113-KDIPT2-1.4011.328. 2017.2.MAP oraz wyroki NSA z 6 kwietnia 2016 r., II FSK 298/14, II FSK 300/14 i II FSK 299/14; z 17 lutego 2016 r., II FSK 3775/13).
Niezależnie od tego, zbycie składnika majątkowego, otrzymanego w wyniku likwidacji spółki jawnej, w niektórych przypadkach spowoduje jednak powstanie obowiązku podatkowego. Zgodnie bowiem z art. 14 ust. 3 pkt 12 lit. b ustawy o PIT do przychodów nie zalicza się przychodów z odpłatnego zbycia składników majątku otrzymanych w związku z likwidacją spółki niebędącej osobą prawną, jeżeli od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła likwidacja do dnia ich odpłatnego zbycia upłynęło sześć lat i odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej lub działów specjalnych produkcji rolnej.
Przykład
W związku z likwidacją spółki jawnej wspólnik otrzymał samochód osobowy. Na dzień otrzymania tego składnika majątkowego nie musi rozpoznawać przychodu. Były wspólnik zamierza jednak sprzedać samochód po trzech latach od likwidacji spółki. Wówczas będzie zobowiązany do rozpoznania z tego tytułu przychodu ze źródła „działalność gospodarcza", mimo że działalności takiej już nie prowadzi.
Wspólnik będzie miał w takim przypadku prawo ująć w kosztach podatkowych wydatki poniesione na nabycie lub wytworzenie otrzymanego składnika majątkowego, niezaliczone w jakiejkolwiek formie do kosztów uzyskania przychodów przez wspólnika lub spółkę (art. 24 ust. 3d ustawy o PIT).
VAT trzeba zapłacić
W odróżnieniu od obowiązku w podatku dochodowym, likwidacja spółki jawnej może spowodować konieczność zapłaty podatku od towarów i usług. Zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 1 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 1221 ze zm.) opodatkowaniu podatkiem podlegają towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były przedmiotem dostawy towarów, w przypadku rozwiązania m.in. spółki handlowej niemającej osobowości prawnej. Definicję „towarów" zawiera art. 2 pkt 6 ustawy o VAT, zgodnie z którym towary to rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii. W definicji tej mieszczą się zatem zarówno towary handlowe, jak i środki trwałe oraz wyposażenie.
W konsekwencji, jeśli na dzień likwidacji w spółce będą znajdowały się towary handlowe, środki trwałe lub wyposażenie, w związku z nabyciem lub wytworzeniem których spółce przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego, wystąpi konieczność opodatkowania tych składników majątkowych.
A może zbyć udział
Innym rozwiązaniem, skutkującym zakończeniem działalności w spółce jawnej, może być zbycie posiadanego w niej udziału. W spółce jawnej jednak, w przeciwieństwie do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie można mówić o „udziale" jako takim. Z uwagi na typowo osobowy charakter spółki jawnej ów „udział" jest w istocie pewnym ogółem praw (np. do prowadzenia spraw, reprezentacji, udziału w zyskach) i obowiązków (np. prowadzenia spraw, udziału w stratach, powstrzymania się od działalności konkurencyjnej) każdego wspólnika. Na podstawie prawa cywilnego ogół praw i obowiązków jest prawem majątkowym i jako taki może być, co do zasady, przedmiotem obrotu. Rozporządzanie nim obwarowane jest jednak pewnymi warunkami. Po pierwsze, umowa spółki musi pozwalać na jego zbycie (art. 10 § 1 k.s.h.). Po drugie, o ile umowa spółki nie stanowi inaczej, wszyscy pozostali wspólnicy muszą na taką czynność wyrazić zgodę w formie pisemnej (art. 10 § 2 k.s.h.).
Przy zamiarze zbycia „udziału" niejednokrotnie pojawia się pytanie, do jakiego źródła zakwalifikować przychód uzyskany ze zbycia. Czy podobnie jak do zysków z działalności gospodarczej można zastosować w takim przypadku stawkę liniową? Zgodnie z aktualnym stanowiskiem organów podatkowych i sądów administracyjnych dochód ze zbycia udziału w spółce jawnej należy zakwalifikować do źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT, tj. kapitały pieniężne i prawa majątkowe (wyrok WSA w Szczecinie z 10 sierpnia 2016 r., I SA/Sz 493/16 oraz interpretacja indywidualna Izby Skarbowej w Poznaniu z 1 lutego 2017 r., 3063-ILPB1-1.4511.304. 2016.2.KF). Za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, praw do projektów wynalazczych, praw do topografii układów scalonych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw (art. 18 ustawy o PIT).
W stosunku do przychodów ze sprzedaży udziału w spółce jawnej, rozumianego jako ogół praw i obowiązków z tytułu uczestnictwa w spółce osobowej, ustawodawca nie określił żadnych szczególnych rozwiązań. Oznacza to, że zastosowanie będą miały ogólne reguły, dotyczące ustalania przychodów i kosztów uzyskania przychodów. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT, przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Zatem przychód ze sprzedaży ogółu praw i obowiązków wspólnika w spółce jawnej powstanie w momencie otrzymania lub postawienia do dyspozycji osobie fizycznej środków pieniężnych. Przychód ten można oczywiście pomniejszyć o koszty uzyskania przychodu. Zgodnie bowiem z art. 9 ust. 2 ustawy o PIT, dochodem ze źródła przychodów, co do zasady, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Kosztami uzyskania przychodów ze sprzedaży ogółu praw i obowiązków w spółce jawnej będą więc udokumentowane wydatki poniesione uprzednio na nabycie tych praw, tj. wydatki poniesione na nabycie udziału w spółce. Dochód uzyskany z tego źródła będzie podlegał kumulacji z dochodami z innych źródeł, opodatkowanymi na zasadach ogólnych (przy zastosowaniu skali podatkowej) i powinien być wykazany w zeznaniu rocznym, składanym w terminie do 30 kwietnia następnego roku. W tym samym terminie należy wpłacić należny za rok podatkowy podatek, obliczony zgodnie z określoną w art. 27 ust. 1 ustawy o PIT skalą podatkową. Gdy dochód ze zbycia udziału w spółce jawnej lub też suma dochodów ze źródeł opodatkowanych według skali podatkowej przekroczy kwotę pierwszego progu (85 528 zł), wówczas do dochodu trzeba będzie zastosować stawkę 32 proc. PIT.
Przykład
Wspólnik spółki jawnej uzyskał w roku podatkowym dochód ze zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce jawnej w wysokości 70 000 zł. W tym samym roku uzyskał także dochód ze stosunku pracy w kwocie 60 000 zł. Dochody te będą podlegały zsumowaniu w zeznaniu rocznym podatnika. Od nadwyżki ponad 85 528 zł (po możliwych odliczeniach) podatnik zapłaci podatek dochodowy wg stawki 32 proc., pomniejszony o składkę zdrowotną i przy założeniu, że nie będzie miał prawa do skorzystania z innych preferencji pozwalających na obniżenie kwoty podatku.
W umowie można zastrzec inne sposoby zakończenia biznesu
Skutki podatkowe zaprzestania prowadzenia działalności w spółce jawnej uzależnione będą od sposobu wycofania się z tej spółki. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia i oceny. Alternatywą dla zbycia ogółu praw i obowiązków w spółce jawnej jest zbycie całego przedsiębiorstwa spółki, a następnie jej likwidacja. Przychód ze zbycia zorganizowanego zespołu składników majątkowych będzie mógł być wtedy opodatkowany przez poszczególnych wspólników w stosunku do ich udziałów w zysku w spółce stawką podatku 19 proc. (tj. liniową, jeśli taką wybrali do swoich rozliczeń z fiskusem). Likwidacja spółki i podział środków pieniężnych będą już neutralne. W takim przypadku musi jednak istnieć zgoda wszystkich wspólników w przedmiocie sprzedaży przedsiębiorstwa spółki.
Warto także wspomnieć o możliwości uregulowania w umowie spółki innego niż likwidacja sposobu zakończenia jej działalności (art. 67 § 1 k.s.h.). Wspólnicy mogą w zapisach umowy spółki np. postanowić, że zamiast likwidacji jeden ze wspólników przejmuje całe przedsiębiorstwo. Wówczas z uwagi na to, że przedsiębiorstwo będzie otrzymane w związku z likwidacją spółki jawnej, nie powstanie po stronie wspólnika przychód w podatku dochodowym od osób fizycznych (interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Izby Skarbowej z 19 września 2017 r., 0115-KDIT3.4011.210.2017.1.MR) Nie wystąpi także obowiązek zapłaty VAT w odniesieniu do towarów przekazanych wraz z przedsiębiorstwem spółki (interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 18 stycznia 2018 r., 0115-KDIT1-2.4012.852.2017.1.PS).
Artykuł opublikowano w Rzeczpospolitej, 11 kwietnia 2018 r. (Jakie są skutki podatkowe wycofania się ze spółki jawnej)
