Odszkodowania i zadośćuczynienia wypłacane przez przedsiębiorcę jako koszty uzyskania przychodów
Większe podmioty produkcyjne lub usługowe (takie jak kopalnie, huty, elektrownie, przedsiębiorstwa transportu kolejowego, drogowego, przedsiębiorstwa zajmujące się np. przesyłem energii, stocznie, oczyszczalnie ścieków, stacje benzynowe) mogą ponosić odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę na zasadzie art. 435 Kodeksu Cywilnego.
Zgodnie z tym przepisem prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
Pojawia się zatem pytanie, czy w przypadku zaistnienia takiego zdarzenia oraz realizacji wypłaty, rekompensata tego rodzaju stanowi podatkowy koszt uzyskania przychodów? Czy jest to wydatek poniesiony w celu uzyskania przychodów, zachowania bądź zabezpieczenia źródła przychodów? A jeżeli tak, czy tego rodzaju kategoria wydatków nie została wyłączona z podatkowych kosztów uzyskania przychodów na podstawie art. 16 ust. 1 ustawy o CIT?
Zagadnienie prawne tego rodzaju rozpatrywał w ostatnim czasie Naczelny Sąd Administracyjny.
Sprawa dotyczyła interpretacji podatkowej w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Wnioskodawcą była spółka z o.o. (dalej: Spółka), która powstała w wyniku przekształcenia spółki komandytowej. W 2016 r. w zakładzie produkcyjnym poprzednika prawnego Spółki doszło do wypadku przy pracy, w którym ucierpiał jeden z pracowników.
Wypadek miał miejsce podczas próby przestawienia przenośnika ślimakowego. Przenośnik został podniesiony wózkiem widłowym przez pracownika nieposiadającego uprawnień do jego obsługi. Poszkodowany pracownik, stojąc obok, nagle skoczył i zawiesił się na koszu zasypowym przenośnika, co spowodowało rozpadnięcie się konstrukcji i przygniecenie go. Wypadek został szczegółowo opisany w protokole powypadkowym, który wskazał na przyczyny takie jak: brak odpowiednich urządzeń do regulacji nachylenia przenośnika, niewłaściwa metoda jego ustawiania, brak instrukcji BHP, brak nadzoru oraz rażące niedbalstwo poszkodowanego.
Spółka zawarła z poszkodowanym ugodę sądową, na mocy której wypłaciła mu kwotę 35.000 zł tytułem zadośćuczynienia. Poszkodowany następnie wytoczył dalsze powództwo o zadośćuczynienie i renty, które zakończyło się kolejną ugodą sądową z zapłatą 327.000 zł. Podstawą prawną do wypłaty tych świadczeń były m.in. art. 444 oraz art. 445 Kodeksu cywilnego, odnoszące się odpowiednio do szkody na osobie oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Spółka zwróciła się do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z wnioskiem o interpretację, czy kwota zadośćuczynienia wypłacona poszkodowanemu byłemu pracownikowi w wyniku ugody sądowej stanowi koszt uzyskania przychodu w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Dyrektor KIS wydał interpretację negatywną, uznając, że kwota zadośćuczynienia nie może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodu, argumentując, że zadośćuczynienie ma charakter osobisty i nie jest związane bezpośrednio z działalnością gospodarczą Spółki.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku uchylił zaskarżoną interpretację Dyrektora KIS, uznając, że zasądzenie należności na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (art. 444 i 445 k.c.) nie wyklucza, że te należności są związane z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej Spółki. Odpowiedzialność Spółki za wypadek opiera się bowiem na zasadzie ryzyka (art. 435 § 1 k.c. w związku z art. 300 Kodeksu pracy), co oznacza, że nawet jeśli pracownik ponosi winę, nie uchyla to odpowiedzialności Spółki. Ugoda sądowa, na podstawie której przyznano zadośćuczynienie, nie zmienia materialnoprawnej podstawy świadczenia ani charakteru zdarzenia jako wypadku przy pracy. W konsekwencji wypłata zadośćuczynienia ma związek z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej i dlatego powinna być uznana za koszt uzyskania przychodu.
Sąd podkreślił, że wypadek przy pracy jest zdarzeniem związanym z działalnością gospodarczą Spółki, a odpowiedzialność odszkodowawcza opiera się na zasadzie ryzyka, co jest typowe dla stosunku pracy. Nawet gdy poszkodowany wykazał rażące niedbalstwo, nie zwalnia to pracodawcy z odpowiedzialności. Kwota zadośćuczynienia wypłacona na podstawie ugody sądowej jest świadczeniem mającym swoje źródło w wypadku przy pracy, co ma znaczenie dla skutków podatkowych.
Przedmiotowy wyrok WSA w Białymstoku został utrzymany w mocy wyrokiem z dnia 18 marca 2025 r. Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok sygn. akt II FSK 806/22).
Orzeczenie to stanowi ważny precedens w zakresie rozliczania podatkowego kosztów związanych z wypadkami przy pracy i wypłatą zadośćuczynień na rzecz pracowników. Sąd potwierdził, że odpowiedzialność pracodawcy za wypadki przy pracy opiera się na zasadzie ryzyka i że świadczenia z tego tytułu, nawet przy ugodach sądowych, mogą być uznane za koszty uzyskania przychodu. Tym samym orzeczenie sprzyja podatnikom w prawidłowym rozliczaniu takich wydatków, podkreślając ich związek z działalnością gospodarczą i ryzykiem z nią związanym.
Kontakt:
dr Grzegorz Matysek
g.matysek@doradca.lublin.pl
tel. 81 532 23 75 wew. 341
